Braintrain: een treinstel als congreslocatie

Job Doets wordt ontvangen door een joelend en enthousiast klappend publiek. Dit is een sfeertje dat je in niet snel in een congreszaal zult tegenkomen. De intimiteit van een treincoupé en een publiek dat een unieke ervaring verwacht, leidt wel tot een dergelijke ontvangst.

Vandaag beleven we een – niet door mij geverifieerde – internationale primeur: een treinstel als congreslocatie. Onder de naam Braintrain vertrekt op zondag 1 september een trein vanuit Maastricht naar Amsterdam, om daarna weer terug te keren, waarbij in totaal 16 sprekers telkens in ongeveer een kwartier hun bijzondere verhaal vertellen. Doets bedrijf SocialCoupé, TEDxMaastricht en de Nederlandse Spoorwegen zijn de initiatiefnemers aan dit openbare evenement aan de vooravond van het ‘independitely organised TED event’ dat op 4 september van start gaat in Maastricht.

De start is vals, want moderator Stefan Wijers en Doets, worden bij aanvang overstemd door de conducteur die via de omroepinstallatie eerst zijn dienstmededeling doet om vervolgens de treinpassagiers te wijzen op de activiteiten in de achterste coupé van de trein. Doets mag als mede-oprichter van SocialCoupé nog een keer beginnen met zijn uitleg van het initiatief.

SocialCoupé

Het streven van SocialCoupé is het weer sociaal maken van een treinreis en heeft daarin de NS als logische en welwillende partner gevonden. Als tegenhanger van de stiltecoupé, is het een antwoord op het bellende en internettende reizigerspubliek dat geen aandacht meer heeft voor elkaar. Wie juist wel in contact wil komen met zijn of haar medereizigers, die kan zich voegen bij gelijkgestemden in de SocialCoupé. Je leert juist nieuwe dingen van mensen die je niet kent, stelt Doets.

Doorgaans blijft het programma beperkt tot een introductie van het initiatief, waarna de coupé-genoten als vanzelf met elkaar in gesprek gaan. Soms wordt er iets meer een evenement van gemaakt. In april werd de combinatie gemaakt met Durftevragen, in mei waren er de koningsritten met de in het kader van de troonswisseling gestylede koningstrein en in juni werd een koppeling gemaakt met de MoBA (Mode Biënnale Arnhem).

Dit keer dus een volledig sprekersprogramma gekoppeld aan de aanstaande TEDxMaastricht. ‘Wat is het sprekersprogramma?’, wordt er gevraagd. ‘Dat weet ik ook niet uit mijn hoofd’, verontschuldigt Doets zich. ‘Maar je kunt het programma met je smartphone vinden op de website www.tedxmaastricht.com/braintrain‘. ‘Die heb ik dus niet’, antwoordt de vragensteller, om vervolgens het advies mee te geven om geen internet beschikbaar in de treinen, als de meest makkelijke manier om het smartphone-gebruik terug te dringen. En laat de NS nu juist de volgende dag beginnen met gratis Wifi op 48 stations…

Duizend mooie momenten

Tussen Sittard en Roermond is het woord aan Janne Willems. Haar verhaal sluit geheel aan op wat SocialCoupé beoogt. Willems reist de wereld rond per trein en vraagt onderweg aan haar medepassagiers of zij hun moment van de afgelopen dagen willen tekenen. Ook dit keer deelt ze haar kartonnetjes en kleurstiften uit, waarna iedereen gewillig aan het tekenen slaat. Finnen en Zweden tekenen vaker en meer expliciet ervaringen die met sex te maken hebben, is haar ervaring. Nederlanders hebben opvallend vaak, en als enige in Europa, een compliment die ze gekregen hebben als onderwerp. In Berlijn is vriendschap een terugkerend thema in de tekeningen. Wat alle nationaliteiten gemeen hebben is dat ze positief reageren op het onverwachte verzoek van Willems en driftig aan het tekenen slaan. Haar doel is om uiteindelijk duizend mooie momenten per continent te verzamelen.

Van Roermond tot Weert is de spreker Carlos Cadena Gaitan, een Colombiaan die studeert in Maastricht. Hij wil voorkomen dat zijn landgenoten, als zij straks welvarender zijn, massaal kiezen voor de heilige koe. Als de Colombianen massaal auto gaan rijden leidt dat tot een enorme toename van het energieverbruik en de luchtvervuiling. Een situatie die in vele grote steden in opkomende economieën dreigt.

Hij is lid van La Ciudad Verde, een club die de duurzame ontwikkeling van steden propageert. Ze gaan daarbij heel praktisch te werk. Zo hebben ze in zes grote steden in Colombia fietspaden op de wegen geschilderd om hun missie zichtbaar te maken en politiek op de kaart te krijgen.

De schaamte uit de doggybag halen

Rosanne Sliuzas (Weert – Eindhoven) heeft ook een missie met haar project Tas-Toe. Zij wil dat Nederlanders in een restaurant om een doggybag gaan vragen. In Amerika heel gewoon, maar de Nederlander schaamt zich er voor: tachtig procent vindt dat restaurants deze service moeten leveren, maar ook tachtig procent geeft aan er nooit om te zullen vragen. Het resultaat is een enorme verspilling van voedsel. Er is maar één manier om hier verandering in te brengen, stelt Sliuzas. Er gewoon om vragen. Hoe meer mensen vragen om een doggybag, hoe lager de drempel voor andere mensen om hetzelfde te doen. En de klant is koning, dus zullen restaurants wel mee moeten werken. Om een kleinere portie vragen is ook een optie, vult ze aan.

‘No, no, no …’, roept een aantal treinreizigers collectief als Stefan Wijers een vraag voor Sliuzas verkeerd herhaald. Het enthousiasme waarmee de deelnemers de moderator corrigeert is meer in de sfeer van het Engelse Lagerhuis, dan die op een doorsnee congres.

Na elke lezing is er tot het volgende station de tijd om vragen te stellen, waarbij Wijers kundig zoveel mogelijk mensen motiveert om een duit in het zakje te doen.

‘Why is it in English?’

Inmiddels halverwege het programma van de heenreis, komt daar dan toch de prangende vraag over het evenement zelf. ‘Why is it in English?’. Wijers legt de passagier uit over het internationale karakter van de TEDx conferences en het feit dat alles wordt opgenomen met als doel de presentaties online beschikbaar te maken voor een zo groot mogelijk publiek. Om die reden staat er ook een cameraman met professionele camera in een zeer beperkte ruimte weggedrukt, dapper zijn werk te doen in de soms hobbelende trein. Zijn positie is op ongeveer een kwart van de coupé en de sprekers richten noodzakelijkerwijs hun verhaal vrijwel geheel richting de camera. Enkel Carlos Cadena Gaitan kijkt nog wel eens om naar de mensen achter zijn rug. De fotograaf die in het middenpad resideert ontneemt regelmatig de blik op de sprekers aan de andere zijde. Al met al geen onoverkomelijk probleem in deze setting, maar voor wie een treincongres overweegt een punt van aandacht.

Het publiek op deze reis bestaat deels uit mensen die bewust de hele reis meemaken, aangevuld met passagiers die toevallig de coupé komen binnenlopen of door een energieke Wijers op het perron naar de Socialcoupé zijn gelokt. Op het hele traject zijn de veertig zitplaatsen in de coupé bezet, met vaak ook nog wat staand publiek. Leuk zijn de verraste reacties en dank je wel’s van de treinreizigers die per toeval in de Braintrain zijn beland.

Het verhaal dat Pieter Gaillard vertelt tussen Eindhoven en Den Bosch past in het rijtje ‘Durf te vragen’. Zijn bedrijf ontwikkelde medicijnen die een effectievere behandeling van hersenkanker tot resultaat hebben. De richting van zijn studie- en carriérekeuze werd mede bepaald door het overlijden van een vriend aan deze ziekte in zijn studietijd. Als je iemand kent met een bepaalde ziekte, waarvan men zegt dat die niet te behandelen is, zeg dan dat die behandeling er moet komen. Hoe meer mensen om de behandeling van een bepaalde ziekte vragen, hoe groter de kans is dat kleine, gespecialiseerde farmaceutische bedrijven de mogelijkheden krijgen om die te ontwikkelen. De grote farmaceuten zijn alleen maar risicomijdend bezig, is Gaillard stellig.

Diederik Stapel kwestbaar

In Den Bosch stapt een tweede cameraploeg binnen. Niet geheel toevallig, vertelt Wijers, want de volgende spreker heeft de afgelopen twee jaar geen publiek opgetreden verzorgd en heeft nu de Braintrain gekozen voor zijn eerste openbare presentatie. Diederik Stapel, voormalig hoogleraar in de psychologie, werd in 2011 ontmaskert als wetenschappelijk fraudeur. Hij bleek op grote schaal onderzoeksgegevens te hebben aangepast en onderzoeken te hebben verzonnen. Het resulteerde in zijn ontslag en verlies van zijn doctorstitel. Aan strafrechtelijke vervolging wist hij te ontkomen door deze zomer een schikking te treffen met het Openbaar Ministerie.

Stapel stelt zich kwetsbaar op als hij vertelt over zijn fraude, die niet alleen zijn carrière om zeep hielp, maar ook die van collega’s en promovenda heeft geschaad, omdat zij betrokken waren bij of gebruik maakten van zijn onderzoeken. Hij was te eenzijdig op zijn doel georiënteerd, zeg maar gerust geobsedeerd, stelt Stapel. Daardoor is hij de connectie met zijn omgeving verloren. Zijn verhaal maakt indruk en het lijkt op een gegeven moment meer een stiltecoupé waar we inzitten.

Stapel wil weer contact maken met mensen, omdat ze hem dan leren kennen in plaats van dat ze ‘hem kennen’. Nou ja, zoals hij het in het Engels zegt, komt het toch beter over: Its about getting to know someone in stead of know of someone. Door elkaar te ontmoeten worden stereotypes gebroken, claimt hij. Conflicterende partijen bij elkaar te brengen en contact met elkaar te laten maken, zijn daarom een effectieve methode om conflicten op te lossen.

De connectie tussen Stapel en zijn gehoor wordt verhinderd door de extra cameraman in het gangpad. Met een krachtige ‘Hello’ richting de cameraman zorgt hij dat hij alsnog oogcontact krijgt met een vragensteller. Door de diverse vragen heen schemert de twijfel. Zal eenieder die (obsessief) jacht maakt op één doel frauderen? ‘Nee’, antwoordt Stapel droog. Hij indertijd wel.

In en uit de comfort zone

Tussen Utrecht en Amsterdam Amstel volgt het luchtiger verhaal van Mark van Hagen, consultant bij de Nederlandse Spoorwegen. Hij vertelt over de invloed van de omgeving op onze gemoedstoestand. Als we op ons gemak zijn, ontgaat ons veel, vertelt hij. Pas als we uit onze comfort zone zijn gaan we dingen zien. Kleuren, geuren en geluiden hebben meer invloed op ons doen en laten dan we vaak denken, vervolgt Van Hagen. Hij geeft als voorbeeld het onderzoek waarbij of Duitse of Franse muziek in de supermarkt werd gedraaid en dat hierdoor respectievelijk meer Duitse en Franse wijn werd verkocht, terwijl het winkelend publiek later vaak te kennen gaf de muziek niet te hebben gehoord.

Het laatste stukje traject tussen Amsterdam Amstel en Amsterdam Centraal is wel erg kort, zo blijkt tijdens de presentatie van Marijke Franssen. Haar enthousiast vertelde verhaal over dat ze de ziekte Multiple Sclerose kreeg en daar een positieve draai aan heeft gegeven door te zien welke nieuwe ervaringen haar dat oplevert, wordt abrupt afgebroken door de conducteur die via de geluidsinstallatie ook het slotakkoord van deze reis naar zich toetrekt.

Je kunt hier gerust spreken van een programmeerfout, want het verhaal van Franssen is ongetwijfeld meer dan negen minuten waard.

Voor mij eindigt hier de reis. De braintrain met de SocialCoupé maakt rechtsomkeer naar Maastricht, met acht andere sprekers op het programma.