Arts en spreker Kris Verburgh: 'De natuur kan veroudering omkeren’

Kris Verburgh (1986) is arts-onderzoeker en al sinds zijn 17e jaar schrijver en spreker. Boven zijn belangstelling voor kosmologie, de evolutietheorie en neurowetenschap, ligt zijn focus tegenwoordig vooral op het tegengaan van veroudering. Zijn populaire boek De Voedselzandloper trok veel belangstelling, maar riep ook de nodige kritiek op – kritiek die hij graag van weerwoord voorziet.

Waar komt uw fascinatie met veroudering vandaan? 

“Van jongs af aan ben ik al enorm geïnteresseerd in wetenschap en filosofie. En ik denk een van de grootste filosofische vragen die je kan stellen is: ‘Waarom moeten we sterven? Waarom bestaat de dood?’”

Je zou kunnen zeggen: sterven is gewoon onderdeel van de natuur.

“In de natuur zijn er organismen die veel langer leven dan mensen. Je hebt schildpadden en walvissen die minstens tweehonderd jaar oud kunnen worden, en Groenlandse haaien die vierhonderd jaar oud kunnen worden. Er zijn organismen in de natuur die zelfs onsterfelijk lijken te zijn. Zo bestaan er bepaalde poliepen die kunnen blijven regenereren. Net als, merkwaardig genoeg, baby’s.”

Baby’s?

“Bij de geboorte zijn baby’s nul jaar oud en niet zo oud als de moeder, die bijvoorbeeld dertig is. Dat is vreemd als je er over nadenkt. Wanneer haar dertig jaar oude eicel wordt bevrucht door een spermacel van de dertig jaar oude vader, dan wordt die eicel geherprogrammeerd naar nul jaar. Dat toont aan dat de natuur veroudering kan omkeren. Ook die van de mens.”

Hoe zouden we dat kunnen doen als we eenmaal geboren zijn?

“Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid krijgen we nu beschikking tot technologieën die niet enkel symptomen, maar ook de oorzaak van allerlei aandoeningen kunnen behandelen. Dat kan via gentherapie, epigenetische behandelingen, en transcriptomische therapie. Zo kunnen we voor het eerst echt ziektes genezen die vroeger honderd procent dodelijk waren.”

“Eigenlijk veroorzaakt het verhoudingsproces op lange termijn hart- en vaatziektes, Alzheimer, Parkinson, kanker, osteoporose, maculadegeneratie enzovoort. Dus mensen zo lang mogelijk gezond te houden en ziektes bestrijden en voorkomen, kunnen we doen door het verhoudingsproces zelf te vertragen.”

“Het is belangrijk om te beseffen dat een ziekte als kanker niet zomaar iets onoverkomelijks is. De natuur kan het risico erop heel goed reguleren. Muizen krijgen al na twee levensjaren kanker, terwijl walvissen het pas na tweehonderd jaar ontwikkelen.”

Maar het ontstaat wel in beide gevallen aan het einde van het leven, als ik het zo hoor. 

“Ja, dat klopt. Omdat op het einde van het leven van alles misgaat door veroudering. Je wordt altijd maar ouder als organisme. En dan ontstaat, zoals je zegt, kanker. Ook het Alzheimerrisico stijgt enorm, net als kans op hart- en vaatziekten. Natuurlijk, er zijn ook kinderen die kanker krijgen, maar we zien over het algemeen dat hoe ouder je wordt, hoe groter je risico begint te stijgen op al die ziektes. Dus als je het tempo van veroudering kan vertragen, dan ga je ook die ziektes veel langer uitstellen. En leef je dus langer.”

Sommige wetenschappers denken dat mensen uiteindelijk zelfs 500 jaar kunnen leven, zo zegt u in een TED-talk.

“Ja, er zijn wetenschappers die dat voorspellen. Ik ga zelf geen claims doen over hoe oud we precies kunnen worden, maar ik weet wel dat de levensverwachting elke tien jaar al met 2,5 jaar stijgt. Dus voor elke vier dagen dat je ouder wordt, krijg je één dag extra.”

“Nu denken we dat het biologische plateau van de maximumleeftijd ongeveer 120 jaar is. Maar als je technologieën bekijkt die veroudering kunnen omkeren, zou je misschien door dat biologische plateau heen kunnen stoten en mensen veel ouder kunnen laten worden.”

Willen mensen dat?

“Veel mensen zeggen ‘Nee’, omdat ze denken dat ze na zestig jaar al in een rolstoel gaan zitten. Maar de bedoeling van veroudering aanpakken en omkeren, is niet alleen om ouder te worden. Het is om langer jong te blijven.”

In dat geval klinkt het heel mooi. Maar denkt u niet dat er ook ethische bezwaren zijn tegen iedereen zo oud laten worden?

“Ja, die zijn er zeker. Een veel gehoord bezwaar is overbevolking. Maar dat lijkt niet echt een probleem te zijn op lange termijn. Als je verder dan honderd jaar vooruitkijkt, stevenen we juist af op massale onderbevolking.”

“Critici vragen zich ook af: ‘Wanneer spreek je nog over geneeskunde en wanneer wordt het human enhancement?’ Met nieuwe gentechnologie zoals CRISPR kun je genen heel snel en simpel veranderen. Dus wat als je een receptor uitschakelt in de cellen, zodat mensen geen HIV meer kunnen krijgen? Of één gen verandert zodat mensen tachtig procent minder risico op hartaanvallen lopen? Is dat dan nog geneeskunde of is dit mensen een upgrade geven? Dat zijn vragen die we ons moeten stellen in de toekomst.”

“Maar ik stel de vraag ook omgekeerd: hoe onethisch zou het zijn om veroudering niet aan te pakken, gezien dat veroudering de grootste drijvende factor is voor levensbedreigende ziektes? Hoe onethisch zou het zijn om mensen aan hartaanvallen te laten lijden, en nog vijf jaar te laten leven met hartfalen, om vervolgens te sterven aan kanker?”

“Ik start mijn lezingen vaak met de vraag: ‘Stel je voor dat ik met een toverstaf zwaai en niemand zou nog een hartaanval krijgen – wetende dat hart- en vaatziektes de belangrijkste doodsoorzaak is in het Westen. Hoeveel langer denk je dat mensen dan gemiddeld zouden leven?’ En dan beginnen ze te denken aan grote getallen. Maar ik moet ze teleurstellen. Als we alle hart- en vaatziektes zouden kunnen genezen, zouden mensen maar 2,5 jaar langer leven.’”

 

Als we alle hart- en vaatziektes zouden kunnen genezen, zouden mensen maar 2,5 jaar langer leven

 

Waarom zo weinig? 

“Als mensen niet sterven aan een hartaanval, zullen ze toch vrij snel sterven aan een andere verhoudingsziekte. Aan Alzheimer, bepaalde vormen van kanker, of aan longontsteking veroorzaakt door verouderde longen. Dus daarom is het zo spijtig dat overheden miljarden euro’s besteden aan alleen maar het genezen van al die afzonderlijke ziektes. Terwijl dat amper een oplossing zou bieden, omdat mensen dan sterven aan andere verouderingsziektes.”

“Dat is een van de redenen dat de gezondheidszorg drastisch moet veranderen. Want de gezondheidszorg is eigenlijk nu vooral aan het handelen wanneer het te laat is. De oplossing ligt voor mij in onze gezondheidszorg veel meer preventief maken. Proactief en veel meer gepersonaliseerd ook, want iedereen is anders.”

“Dus de topgeneeskundigen van de toekomst? Dat zullen artsen zijn die op een wetenschappelijk gebaseerde manier bezig zijn met voeding, supplementen en andere zaken, dan louter met operaties en medicaties die vooral symptomen behandelen. Ik denk ook dat patiënten steeds meer zullen eisen dat hun arts hiervan op de hoogte is, want patiënten pikken het niet meer.”

Die supplementen zijn wel controversieel. Veel artsen zeggen juist dat het onzin is. Wat denk jij daarvan?

“Dat is een heel interessant en complex verhaal. Enerzijds zijn er mensen die de supplementen als dure urine beschouwen. En anderzijds heb je de mensen die zeggen dat je met magnesium allerlei ziektes kan behandelen. Dat is allebei niet waar. Het ligt veel genuanceerder.”

“Natuurlijk blijft voeding het belangrijkst, maar zelfs al eet je volgens een gezond voedingspatroon, is het zeer moeilijk om alle micronutriënten binnen te krijgen. Daarom denk ik dat supplementen in de juiste vorm en dosis nuttig kunnen zijn, maar om het correct te doen is zeer moeilijk.”

Merk je ook wel eens weerstand in plaats van enthousiasme als je het over verouderingsbestrijding hebt?

“Nou, meestal enthousiasme. Ik denk dat iedereen langer jong en gezond wil zijn. Ik denk alleen dat sommige mensen misschien de angst hebben dat het allemaal te snel gaat.”

Denkt u daarom dat het belangrijk is om hierover te spreken op congressen?

“Ja, zeer belangrijk. Omdat de kennis in ons vak zo snel evolueert, denk ik dat het belangrijk is om je op de hoogte te stellen en kennis te delen via congressen. Ik hou van discussie, maar vind het ook erg fijn om gelijkgezinden te ontmoeten.”

Leert u nog eens wat van andere sprekers?

“Jazeker, ik ben altijd heel nieuwsgierig en altijd heel bereid om bij te leren. Ik geloof sterk in de uitdrukking: ‘Zorg ervoor dat je de domste persoon in de kamer bent’. Vaak spreek ik op congressen met een professor die iets nieuws heeft ontwikkeld of ontdekt. Het is altijd een hele eer om die tientallen jaren aan ervaring gebundeld te zien, en met zo’n persoon te kunnen converseren. Dat is vaak de enige manier om zulke autoriteiten in een specifiek vakgebied te kunnen spreken en aanhoren.”

U gelooft dus erg in de waarde van kennisdeling?

“Absoluut. Dat is het knappe aan de mens: dat we van elkaar kunnen leren. Ik denk dat dat een van de drijvende krachten is voor onze diersoort. We bouwen altijd voort op de kennisvergaring van anderen. En dat heeft ons in staat gesteld om MRI-scanners en deeltjesversnellers te bouwen en raketten de ruimte in te sturen.”

“Dit framework wordt nu voor het eerst verstoord, door artificiële intelligentie. Kennis ontstaat voor het eerst in de geschiedenis niet meer door bewustzijn. Dit is een uniek moment. Niet enkel omdat we nu in concurrentie zijn met AI, maar ook gezien we nu nieuwe biotechnologieën hebben die onze genetische constitutie kunnen veranderen en waarmee we onze genetische hardware kunnen herprogrammeren. Biologen gaan in de toekomst misschien verschillende mensensoorten onderscheiden, omdat sommige mensen zich meer of minder genetisch gaan kunnen modificeren.”

Ben je zelf wel hoopvol voor al die veranderingen?

“Over het algemeen ben ik hoopvol dat we die technologieën kunnen gebruiken om de goede van de mensheid. Er zijn wel existentiële risico’s die we gaan moeten confronteren. Natuurlijk, je kan met die technologieën ook bioterrorisme plegen. Of AI gebruiken om heel slechte dingen te creëren. Maar ik denk in het algemeen dat die technologieën, mist wijs gebruikt, toch grote veranderingen gaan teweegbrengen.”

“Zelf wil ik ook zo lang mogelijk leven en zo lang mogelijk gezond blijven en zoveel mogelijk genieten van elk moment dat er is. Want ik ben nu al bijna 40, maar ik voel me nu beter dan toen ik 20 was. Ik wil dat overdragen aan andere mensen.”

Wat is de boodschap die jij je publiek meegeeft? Heb je één afsluiting waarvan je zegt: ‘Als jullie maar één ding onthouden van mijn verhaal, laat het dan dit zijn’?

“Ja, probeer via een gezonde levensstijl zo lang mogelijk in leven te blijven, zodat je uiteindelijk kunt profiteren van de biotechnologieën die de komende decennia het licht zullen zien.”

 

---

Het moet wel heel lastig zijn voor u om uw hele verhaal te comprimeren tot zo’n kort en bondige speech, of niet? 

“Hoe meer tijd ik heb om een lezing te geven, hoe leuker. Dat zeg ik ook altijd tegen organisatoren. Maar ik heb ook wel eens een lezing gegeven van acht minuten. En ik denk, een van de redenen waarom mijn lezingen altijd goed worden gesmaakt, is dat het heel veel kennis is in heel korte tijd. Sommige sprekers kunnen heel lang zaken uitleggen die vanzelfsprekend zijn. Maar bij mij is het tegenovergestelde. Ik vind het heel leuk om mijn publiek een beetje te verbazen en te overweldigen met al die nieuwe inzichten die stof tot nadenken geven. Dus je krijgt enorm veel interessante inzichten op korte tijd.”